Czy paracetamol wywołuje chorobę Alzheimera?

Artykuł po raz pierwszy w języku polskim ukazał się w dwumiesięczniku Nexus w numerze 78 (4/2011)
Tytuł oryginalny: „Is Alzheimer's Disease Caused by Paracetamol?”, Nexus (wydanie angielskie), vol. 18, nr 2

Walter Last

Copyright © 2010/2011

 

Na pierwszy rzut oka ten pozornie nieszkodliwy, sprzedawany bez recepty środek przeciwbólowy (analgetyk) i przeciwgorączkowy nie wiąże się zupełnie z chorobą Alzheimera. W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie Paracetamol nosi handlową nazwę Tylenol, natomiast w Australazji, Afryce, Azji, Europie i Ameryce Środkowej najczęściej występuje pod nazwą Panadol.

W przeciwieństwie do bezsteroidowych leków przeciwzapalnych (non-steroidal anti-inflammatory drug; w skrócie NSAID), takich jak aspiryna, ibuprofen i naproxen, które zmniejszają ból i stan zapalny działając przede wszystkim lokalnie, paracetamol działa głównie, jak ostatnio wykazano, poprzez wpływ na mózg, gdzie blokuje ponowny wychwyt analgetycznego kannabinoidu lub endokannabinoidu, co zmniejsza jedynie ból, ale nie działa korzystnie na stan zapalny. Daje to nam również wskazówkę, dlaczego istnieje większe prawdopodobieństwo związku zwyrodnieniowej choroby mózgu z paracetamolem niż z działającymi głównie lokalnie i przeciwzapalnie NSAID-ami.

To, że paracetamol jest daleki od bycia nieszkodliwym, wynika wyraźnie z jego tendencji do uszkadzania nerek i wątroby. Przedawkowanie paracetamolu/acetaminofenu jest w Stanach Zjednoczonych najpospolitszą przyczyną ostrych zapaści wątroby. Paracetamol ma bardzo wąski wskaźnik terapeutyczny (stosunek dawki toksycznej do terapeutycznej). Stąd łatwo jest go przedawkować i większość uszkodzeń wątroby pochodzi z nie zamierzonego przedawkowania, aczkolwiek odnotowuje się również znaczną liczbę zamierzonych przedawkowań (samobójstw). Maksymalna zalecana dzienna dawka to cztery gramy, ale już taka ilość ma tendencję do niszczenia wątroby. Od roku 2009 amerykański federalny Urząd ds. Żywności i Leków (Food and Drug Administration; w skrócie FDA) zastanawia się nad zmniejszeniem zalecanej maksymalnej dawki. Przedawkowanie paracetamolu powoduje w Stanach Zjednoczonych więcej telefonów do ośrodków kontroli trucizn niż jakakolwiek inna substancja farmakologiczna. Paracetamol jest szczególnie toksyczny dla wątroby, jeśli jest przyjmowany razem z alkoholem, i może być wtedy wręcz zabójczy. Przyjmowanie paracetamolu w czasie ciąży może spowodować u chłopców niepłodność. Nie leczone przedawkowanie może doprowadzić w ciągu kilku dni do zapaści wątroby i śmierci. Antidotum w przypadku przedawkowania paracetamolu jest acetylocysteina (znana również pod nazwą N-acetylocysteina, ACC, NAC). Jest to prekursor przeciwutleniacza glutationu, który pomaga organizmowi zapobiegać uszkodzeniom wątroby. Paracetamol jest zabójczy dla kotów i węży.¹

Aż do lat 1970. preferowanym środkiem przeciwbólowym była fenacetyna, która w organizmie przekształcała się w paracetamol. W latach 1940. doszło u młodych australijskich kobiet do ostrego wzrostu liczby guzów żołądka, szczególnie w stanach Queensland i Nowa Południowa Walia, po czym w latach 1960. doszło do epidemii niewydolności wątroby. Ustalono wówczas, że te zdarzenia były związane ze stosowaniem analgetyków, zwłaszcza z uzależniającym zażywaniem tabletek Bex. Początkowo Bex zawierał aspirynę, fenacetynę i kofeinę, ale w roku 1976 fenacetynę zastąpiono paracetamolem. Te tabletki były nałogowo używane przez kobiety w każdym wieku, szczególne przez gospodynie domowe, które zachęcano do „filiżanki herbaty, Bexu i przyjemnej drzemki”. Ponadto był on zalecany dla młodych kobiet jako lek psychotropowy.²

 

Związek z chorobą Alzheimera

Od lat 1880. fenacetyna, pochodna aniliny, była szeroko stosowana jako analgetyk (środek uśmierzający ból). Spożycie fenacetyny i innych analgetyków znacznie wzrosło po drugiej wojnie światowej. W roku 1971 opublikowano pierwszą pracę łączącą stosowanie fenacetyny z rozwojem choroby Alzheimera.³ Wykonano sekcje zwłok szeregu osób, które zmarły z powodu choroby nerek wywołanej stosowaniem analgetyków (analgetyczna nefropatia). Blaszki amyloidowe (blaszki starcze) wykryto u sześciu osób w wieku od 52 do 67 lat, które przyjmowały w swoim życiu dużo fenacetyny, natomiast żadnych płytek tego typu nie znaleziono o dwóch osób w wieku 68 i 72 lat, które skonsumowały podobną ilość aspiryny, ale w ogóle nie używały fenacetyny. Te ustalenia dotyczą nie tylko fenacetyny, ale także jej aktywnego metabolitu, paracetamolu, który zajął w końcu jej miejsce ze względu na mniejszą toksyczność w stosunku do nerek.

W streszczeniu tej pracy z roku 1971 czytamy: „Psychometryczne i psychiatryczne badania przeprowadzone na ośmiu pacjentach, którzy nadużywali złożonych analgetyków zawierających fenacetynę, wykazały, że czterech z nich miało wyraźne objawy a dwaj możliwe objawy organicznej demencji. Neuropatologiczne badania dziewięciu innych osób nadużywających analgetyków wykazały niespodziewanie wysoki poziom histologicznych cech choroby Alzheimera. To sugeruje, że znaczne nadużywanie fenacetyny może przełamać ochronę organizmu realizowaną przez przeciwutleniacze, prowadząc do przedwczesnego odkładania się lipofuscyny i przyśpieszonego starzenia się neuronów”.

Te badania nie były kontynuowane przez innych naukowców ani agencje medyczne. Jednak jakiś czas później drowi Robertowi Jonesowi przydarzyła się „dziwna” historia, która skłoniła go do szukania możliwego związku między paracetamolem i chorobą Alzheimera. Dr Jones był brytyjskim badaczem zajmującym się głównie rakiem, który wyłamał się z establishmentu po opublikowaniu swojego protokołu leczenia raka prometazyną, lekiem antyhistaminowym znanym również pod nazwą Phenergan.⁴ Dwadzieścia lat temu przyjmował przez około 10 dni paracetamol, aby złagodzić ból w czasie malowania domu. Dwa tygodnie później zauważył, że ma problemy, zarówno z pamięcią krótkotrwałą, jak i długotrwałą, które później stopniowo ustąpiły, jednak 10 lat później ta sama sekwencja problemów z pamięcią ponownie się powtórzyła, co wzbudziło jego ciekawość do tego stopnia, że zaczął szukać możliwych powiązań między paracetamolem i chorobą Alzheimera. W rezultacie tych poszukiwań powstał artykuł, który w roku 2001 opublikował magazyn Medical Hypotheses.⁵ Artykuł ten nie wywołał jednak żadnego echa, więc niedawno napisał kolejny „Czy umieszczenie historii pewnych analgetyków i choroby Fischera-Alzheimera w jednej linii ujawnia łączące je czynniki farmakologicznego ryzyka?”⁶, który tym razem nie został zakwalifikowany do publikacji w magazynie medycznym.