Wyciąg z czosnku nadzieją dla cierpiących na demencję

Artykuł po raz pierwszy w języku polskim ukazał się w dwumiesięczniku Nexus w numerze 102 (4/2015)
Tytuł oryginalny: „Hope for Dementia with a Novel Aged-Garlic Formula”, Nexus (wydanie angielskie), vol. 22, nr 3

Maurice Czarniak

Demencja (od łacińskiego dementia) jest poważną utratą zdolności poznawczych u poprzednio nieułomnej osoby w stopniu wykraczającym poza ramy normalnego procesu starzenia. Chociaż to schorzenie jest znacznie powszechniejsze u osób powyżej 65 roku życia, to może ono też pojawić się wcześniej.

Demencja (otępienie) nie jest konkretną chorobą, ale raczej zespołem oznak i objawów dotyczących pamięci, koncentracji, komunikacji i rozwiązywania problemów, które muszą występować przez co najmniej sześć miesięcy przed postawieniem diagnozy. Demencja obejmuje nie tylko problemy z pamięcią, ale także ograniczoną zdolność do nauki i rozumowania oraz zachowywania i przypominania zdarzeń z przeszłości. Powoduje to utratę wzorców myślenia, odczuwania i działania. Od 20 do 30 procent osób z tą chorobą dotyka depresja, a około 20 procent cierpi na stany lękowe. Otępieniu często towarzyszą psychozy, takie jak na przykład urojenia prześladowcze, oraz pobudzenie lub agresja. Ponieważ demencja pogłębia te dodatkowe problemy behawioralne, może zaistnieć konieczność umieszczenia pacjenta w domu opieki lub w ośrodku leczniczym.

Istnieje wiele przyczyn otępienia, jak również różne jego rodzaje, w tym zaburzenia funkcji poznawczych, wolno postępująca demencja, szybko postępująca demencja i demencja jako element innych schorzeń.

Różne rodzaje jednorazowych uszkodzeń mózgu mogą spowodować nieodwracalne i trwałe upośledzenie funkcji poznawczych. Uraz mózgu może wywołać rozlane uszkodzenie aksonalne. Przerwanie dopływu tlenu lub krwi do mózgu może prowadzić do niedotlenienia neuronów i śmierci komórek nerwowych. Udary mózgu będące skutkiem niedokrwienia (ograniczenia dopływu krwi do tkanki), krwotoków śródmózgowych, podpajęczynówkowych, podtwardówkowych lub nadtwardówkowych, infekcji, takich jak zapalenie opon mózgowych lub zapalenie mózgu, albo też długotrwałych napadów padaczki mogą również wywierać długotrwały wpływ na funkcje poznawcze. Częste nadmierne spożywanie alkoholu i zażywanie niektórych substancji psychoaktywnych może z kolei skutkować trwałym, ale nie postępującym otępieniem.

Powoli postępująca demencja zazwyczaj rozpoczyna się i stopniowo nasila przez szereg lat. Jej przyczyną jest choroba degenerująca układ nerwowy, która atakuje przede wszystkim neurony mózgu. W większości tych przypadków powodem jest choroba Alzheimera, demencja naczyniowa lub oba te schorzenia naraz. Kolejną dość powszechną przyczyną są ciała Lewy’ego, które występują razem z tymi dwoma schorzeniami. Niedoczynność tarczycy powoduje czasami powolne, stopniowe upośledzenie funkcji poznawczych jako główny objaw, ale można to całkowicie odwrócić w drodze leczenia. Pozostałe przypadki występujące u pacjentów powyżej 65 roku życia są przypisywane zwyrodnieniu płata czołowego i chorobie Huntingtona.

Znaczna część pacjentów, którzy skarżą się na kłopoty z pamięcią lub inne objawy ograniczenia funkcji poznawczych w różnym wieku, może cierpieć na depresję. Wśród powodujących to czynników mogą znajdować się niedobory witaminy B12, kwasu foliowego lub niacyny, a także przewlekłe infekcje, między innymi kryptokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ludzki wirus niedoboru odporności (HIV), borelioza, syfilis i choroba Whipple’a (lipodystrofia jelitowa).

Szybko postępująca demencja występuje także w takich schorzeniach, jak choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD), która zwykle pogarsza stan chorego w ciągu tygodni lub miesięcy wskutek replikacji prionów.

Inne rodzaje powoli postępującej demencji, takie jak choroba Alzheimera, otępienie z ciałami Lewy’ego czy zwyrodnienie płata czołowego obejmujące zwyrodnienie korowo-podstawne i postępujące porażenie nadjądrowe, mogą również przyśpieszyć rozwój choroby bez ostrzeżenia ku całkowitej bezradności zarówno lekarzy, jak i członków rodziny.

Demencja może też wystąpić w późniejszym czasie przy innych schorzeniach medycznych lub neurologicznych. Na przykład pewien odsetek pacjentów z chorobą Parkinsona zapada na demencję, której praprzyczyną są osobno lub razem ciała Lewy’ego i choroba Alzheimera. Przewlekłe stany zapalne mózgu mogą mieć negatywny wpływ na funkcje poznawcze w dłuższym okresie – przykładem są choroba Behçeta, stwardnienie rozsiane, sarkoidoza, zespół Sjögrena (choroba Mikulicza-Radeckiego) i toczeń rumieniowaty układowy.

Zabiegi farmaceutyczne

Nie istnieją leki farmaceutyczne, które w zastosowaniu klinicznym okazały się skuteczne w zapobieganiu lub leczeniu demencji. Chociaż jest kilka zatwierdzonych do użytku, leczą one behawioralne i poznawcze objawy demencji, ale nie mają wpływu na podstawową patofizjologię.

Inhibitory acetylocholinesterazy, takie jak takryna, donepezil, galantamina i rywastygminy, zostały zatwierdzone przez różne organy regulujące do stosowania w leczeniu demencji wywołanej chorobą Alzheimera. Te związki chemiczne działają w kierunku zwiększenia ilości neuroprzekaźnika acetylocholiny, której niedobór zauważono u ludzi z demencją. U niewielkiej liczby pacjentów może dojść do niepożądanych działań, takich jak bradykardia i omdlenia.

Blokery receptora kwasu N-metylo-D-asparaginowego (NMDA), takie jak memantyna, sprzedawane pod handlową nazwą Ebixa, działają przez blokowanie receptorów NMDA nadmiernie pobudzonych glutaminą, co uważa się za przyczynę problemów z neurotransmisją i w konsekwencji trudności poznawczych i co również może prowadzić do uszkodzeń neuronowych w wyniku ekscytotoksyczności. Uważa się, że memantyna przynosi efekty, poprawiając stosunek „sygnału do szumu” i zapobiegając w ten sposób uszkodzeniom z powodu ekscytotoksyczności.

W sposób „niezgodny z zaleceniami” stosowanych jest też wiele innych dostępnych leków, takich jak na przykład antybiotyki minocyklina i kliochonolina (clioquinoline), które mogą przyczynić się do zmniejszenia złogów amyloidu. Ponieważ depresję często wiąże się z demencją i ma ona tendencję do pogarszania zarówno funkcji poznawczych, jak i zachowania, leki przeciwdepresyjne są przydatne przy chorobie Alzheimera, ale nie przy innych postaciach demencji.

Otępiali pacjenci przeżywają też często stany lękowe, ale należy unikać leków benzodiazepinowych, gdyż często zwiększają pobudzenie i pogarszają funkcje poznawcze albo zbyt mocno uspokajają.

Selegilina, głównie stosowana w leczeniu choroby Parkinsona, może działać jako przeciwutleniacz, co zapobiega uszkodzeniom ze strony wolnych rodników, a tym samym spowalnia rozwój demencji, jednakże pobudza ośrodkowy układ nerwowy, co utrudnia określenie jego właściwego trybu działania.

Typowe leki przeciwpsychotyczne, takie jak haloperydol i nietypowe, takie jak rysperydon, zwiększają ryzyko śmierci w wyniku psychozy związanej z demencją. W samej Wielkiej Brytanii, co wynika z badań opublikowanych w roku 2009, niepotrzebnie przepisywano leki przeciwpsychotyczne 188‍ ‍000 osób cierpiących na demencję, w następstwie czego około 1800 z nich zmarło.¹