Sojowe produkty powstałe w wyniku tradycyjnego procesu fermentacji są wspaniałymi dodatkami, które mogą uzupełniać ważne składniki odżywcze w azjatyckiej diecie, lecz, z wyjątkiem okresów głodu, Azjaci spożywają je jedynie w niewielkich ilościach, i to jako przyprawy a nie zamiennik pożywienia pochodzenia zwierzęcego – z jednym wyjątkiem. Mnisi żyjący w klasztorach, zachowujący celibat i prowadzący wegetariański tryb życia, uważają soję za użyteczną, ponieważ tłumi ona popęd płciowy.

Wyniki metaanalizy przeprowadzonej w roku 1994 przez Marka Messinę, a następnie opublikowanej w magazynie Nutrition and Cancer podtrzymały spekulacje dotyczące antyrakowych własności soi.⁴³ Messina odnotowuje, że w 26 opracowaniach dotyczących zwierząt 65 procent podaje istnienie mechanizmów ochronnych soi. Rozmyślnie nie podał jednego przypadku, w którym karmienie soją wywołało raka trzustki – chodzi o badania Rackisa z roku 1985.⁴⁴ Komentując badania prowadzone na ludziach, zauważa, że wyniki są różne. Kilka z nich wskazuje na istnienie mechanizmu ochronnego, lecz w większości przypadków nie zachodzi korelacja między spożywaniem soi i częstotliwością występowania raka. Ostateczny jego wniosek brzmi: „wyniki tego przeglądu nie mogą stanowić potwierdzenia tezy, że spożywanie soi zmniejsza ryzyko zachorowania na raka”. Mimo to w napisanej później książce The Simple Soybean and Your Health (Zwyczajna soja i twoje zdrowie) stawia zupełnie przeciwną tezę, zalecając jedną filiżankę lub 230 gramów produktów sojowych dziennie w ramach swojej „optymalnej” diety zapobiegającej rakowi.

Obecnie tysiące kobiet jedzą soję w nadziei, że ochroni je ona przed rakiem piersi. Jednak w roku 1996 naukowcy odkryli, że u kobiet spożywających SPI występuje hiperplazja nabłonkowa (rozrost komórek), która poprzedza zazwyczaj stany złośliwe.⁴⁵ Rok później odkryto, że zawarty w tym pokarmie genistein stymuluje komórki piersi do wkroczenia w cykl komórkowy (chodzi o początki rakowacenia komórek), co doprowadziło naukowców do wniosku, że kobiety nie powinny spożywać soi jako środka przeciwrakowego.⁴⁶

 

FITOESTROGENY – PANACEUM CZY TRUCIZNA?

W chwili urodzin samce ptaków tropikalnych mają szare upierzenie swoich matek, które zabarwia się z chwilą osiągnięcia dojrzałości, gdzieś około 24 miesiąca życia.

W roku 1991 Richard i Valerie Jamesowie, hodowcy ptaków w Whangerai w Nowej Zelandii, zakupili nowy rodzaj pożywienia dla swoich ptaków, które oparte było głównie na białku sojowym.⁴⁷ Kiedy je zastosowali, zabarwienie nastąpiło już po kilku miesiącach. Jeden z producentów pożywienia dla ptaków twierdził, że ten wczesny rozwój stanowił zaletę wynikającą ze stosowania tej żywności. W roku 1992 receptura opisująca pożywienie wyprodukowane przez firmę Roudybush zawierała obrazek samca crimson roselli, australijskiej papużki, która uzyskuje piękne czerwone upierzenie w wieku od 18 do 24 miesięcy, zabarwionego już w wieku 11 tygodni.

Niestety, w następnych latach nastąpił silny spadek rozrodczości u tych przedwcześnie dojrzałych ptaków, a także deformacje, pisklęta były skarlałe i często w chwili wykluwania się umierały, zwłaszcza samiczki. W rezultacie cała populacja została zdegenerowana. Ptaki miały zdeformowane dzioby i kości, powiększoną tarczycę, niedomogi systemu immunologicznego oraz cechowały się patologicznie agresywnym zachowaniem. Lista problemów, które wystąpiły, była bardzo podobna do tej, jaka miała miejsce w przypadku dzieci Jamesów, które były karmione pożywieniem dla niemowląt bazującym na soi.

Zaskoczeni i przerażeni Jamesowie zaangażowali dra toksykologii Mike’a Fitzpatricka, zlecając mu przeprowadzenie dalszych badań, które udowodniły, że spożywanie produktów sojowych wiąże się z całym szeregiem zaburzeń patologicznych, w tym z bezpłodnością, zwiększoną częstotliwością występowania raka oraz białaczką wieku niemowlęcego. Z kolei badania pochodzące z lat pięćdziesiątych⁴⁸ wskazują, że genistein zawarty w soi powoduje zaburzenia układu dokrewnego u zwierząt. Dr Fitzpatrick przeanalizował pożywienie dla ptaków i okazało się, że zawiera ono dużo fitoestrogenów (estrogenów roślinnych), w szczególności genisteinu. Kiedy Jamesowie zaprzestali stosowania sojopochodnej żywności, stado powoli wróciło do normy, zarówno jeśli chodzi o rozrodczość, jak i zachowanie się ptaków.

Jamesowie zorganizowali prywatną batalię, której celem było ostrzeżenie rządu i społeczeństwa przed toksynami zawartymi w soi, zwłaszcza izoflawonami, geinsteinem i diadzenem. Firma Protein Technology International otrzymała ich materiały w roku 1994.

W roku 1991 japońscy uczeni donieśli, że spożywanie zaledwie 30 gramów, czyli dwóch łyżek stołowych soi dziennie, i to zaledwie przez jeden miesiąc, prowadzi do zwiększenia wydzielania hormonu pobudzającego działanie tarczycy.⁴⁹ U niektórych osobników wystąpiło wole rozlane i niedoczynność tarczycy, wielu narzekało na zaparcia, zmęczenie i ospałość, mimo iż ilość spożywanego jodu była wystarczająca. W roku 1997 naukowcy z podległego FDA Narodowego Ośrodka Badań Toksykologicznych dokonali kłopotliwego odkrycia. Otóż okazało się, że substancje powodujące tworzenie się wola i izoflawony zawarte w soi to te same związki.⁵⁰

Dwadzieścia pięć gramów wyizolowanych protein sojowych (SPI), minimalna dawka, która według Protein Technology International (PTI) daje efekt obniżenia poziomu cholesterolu, zawiera od 50 do 70 mg izoflawonów. W przypadku kobiet w okresie przed menopauzą jedynie 45 mg izoflawonów wystarczało do wywołania znacznych efektów biologicznych w postaci dużego zmniejszenia wydzielania hormonów koniecznych do właściwego działania tarczycy. Efekty te utrzymywały się jeszcze przez trzy miesiące po zaprzestaniu spożywania produktów sojowych.⁵¹

Sto gramów produktów sojopochodnych – maksymalna dawka zalecana przez Protein Technologies International jako powodująca obniżenie poziomu cholesterolu – może zawierać do 600 mg izoflawonów⁵², ilość niewątpliwie toksyczną. W roku 1992 szwajcarska służba zdrowia określiła, że 100 gramów białka sojowego dostarcza ekwiwalentu estrogenów równemu Pill (doustnej pigułce antykoncepcyjnej – przyp. tłum.).⁵³

Badania in vitro nasuwają przypuszczenie, że izoflawony inhibitują syntezę estradriolu i innych steroidalnych hormonów.⁵⁴ U wielu gatunków zwierząt, w tym u myszy, gepardów, przepiórek, świń, szczurów, jesiotrów i owiec zaobserwowano występowanie problemów z układem rozrodczym, bezpłodnością, chorobami tarczycy oraz wątroby wywołanych spożywaniem izoflawonów.⁵⁵

To właśnie o izoflawonach mówi się, że mają dodatni wpływ na objawy występujące po menopauzie, w tym na uderzenia gorąca i ochronę przed osteoporozą. Kwantyfikacja dyskomfortu będącego wynikiem uderzeń gorąca jest niezmiernie subiektywna i w większości przypadków w grupie kontrolnej występuje zmniejszenie dyskomfortu w tym samym stopniu, co w grupie, której podawano produkty sojowe.⁵⁶ Przy znanym powszechnie efekcie blokowania przez sojopochodne pożywienie przyswajania wapnia i powodowanie niedoboru witaminy D twierdzenie, że soja zapobiega osteoporozie jest doprawdy niezwykłe. Jeśli nawet u Azjatów osteoporoza rzeczywiście występuje rzadziej niż u ludzi Zachodu, to dzieje się to za sprawą azjatyckiej diety, która zapewnia duże ilości witaminy D zawartej w krewetkach, smalcu i w „owocach morza”, oraz wapnia w rosole z kości. Powodem częstszego występowania osteoporozy u ludzi Zachodu jest zastąpienie olejem sojowym masła będącego tradycyjnym źródłem witaminy D i innych rozpuszczalnych w tłuszczach aktywatorów koniecznych do przyswajania wapnia.

 

PIGUŁKI ANTYKONCEPCYJNE DLA DZIECI

To właśnie izoflawony zawarte w pokarmie dla niemowlaków były powodem największych obaw Jamesów. W roku 1998 naukowcy opublikowali raport, który mówi, że w przypadku dzieci spożywających izoflawony zawarte w produktach sojowych przeznaczonych dla noworodków ich efekt jest od 6 do 11 razy większy w zależności od wagi ciała niż odpowiednia dawka wywołująca efekt hormonalny u dorosłych. Koncentracja izoflawonów w układzie krążenia niemowląt karmionych produktami sojopochodnymi była od 13 do 22 tysięcy razy większa od koncentracji estradiolu w plazmie niemowląt żywionych pokarmem wytwarzanym z krowiego mleka.⁵⁷

Około 25 procent dzieci karmionych z butelki w Stanach Zjednoczonych otrzymuje pokarm sojopochodny – procentowo znacznie więcej niż w jakimkolwiek innym kraju na Zachodzie. Fitzpatrick szacuje, że niemowlę żywione wyłącznie produktami sojopochodnymi otrzymuje dziennie (w stosunku do wagi ciała) ilość estrogenów odpowiadającą co najmniej pięciu pastylkom pigułek antykoncepcyjnych.⁵⁸ Z kolei w pożywieniu dla niemowląt produkowanym na bazie produktów mlecznych lub w mleku matki, nawet kiedy spożywała ona produkty sojowe, nie wykryto żadnych fitoestrogenów.

Naukowcy od lat wiedzą, że bazująca na produktach sojowych dieta może powodować u niemowląt problemy z tarczycą. Jaki jest jednak wpływ tych produktów na układ hormonalny i jego rozwój, zarówno u osobników męskich, jak i żeńskich?