SOMATYCZNE ŚCIEŻKI
W połowie lat 1990. badacz Fabrizio Benedetti przeprowadził nowatorski eksperyment, w którym wywołał niedokrwienny ból i złagodził go podając morfinę. Po zamianie morfiny na rozwór soli, okazało się, że placebo ma własność uśmierzania bólu. Kiedy jednak do roztworu dodano naloxone (środek o działaniu antagonistycznym w stosunku do opiatu), zdolność roztworu do uśmierzania bólu zniknęła. Benedetti doszedł do wniosku, że przeciwbólowe własności placebo były wynikiem określonych biochemicznych procesów. Nolaxone zablokował nie tylko morfinę, ale też endogenne opioidy – fizyczne środki uśmierzające ból.29
Odkryte w roku 1974 endogenne opioidy – endorfiny – działają jako antagoniści bólu. Sugestię Benedettiego o uwalnianiu endorfin przez placebo wspierały wyniki obrazowania MRI (magnetic resonance imaging – obrazowanie rezonansu magnetycznego) i PET (positron emission tomography – emisyjna tomografia pozytonowa).30 Indukowane przez placebo uwalnianie endorfin wpływa również na rytm serca i oddech.31 Jak napisał badacz Jon-Kar Zubieta: „...to [odkrycie] zadaje kolejny cios idei, że efekt placebo jest wyłącznie psychologicznym, a nie fizycznym, zjawiskiem”.32
Kolejne odkrycia wspierają pogląd, że efekt placebo wywołuje biochemiczny proces, zarówno w depresji, jak i w chorobie Parkinsona. Analizując wyniki skanowania PET, badacze oszacowali metabolizm glukozy w mózgach pacjentów z depresją. Metabolizm glukozy pod wpływem placebo wykazywał różnice, które przypominały efekty działania takich środków antydepresyjnych, jak fluoxetine.33 U pacjentów cierpiących na chorobę Parkinsona iniekcja placebo pobudziła wydzielanie dopaminy w podobny sposób do amfetaminy.34 Benedetti wykazał, że efekt placebo prowokuje zmniejszoną aktywność pojedynczych neuronów w jądrze podwzgórza u pacjentów z chorobą Parkinsona.35
Z licznych badań wynika logiczny i bezpieczny wniosek mówiący, że istnieje biochemiczny substrat efektu placebo. Ale jeszcze ciekawszy jest związek z percepcją. Wygląda na to, że percepcja oraz kody i sygnały, które żywy komputer – mózg – wykorzystuje do przetwarzania zewnętrznych informacji, bardzo mocno determinują siłę i formę reakcji placebo.
W przeprowadzonych niedawno badaniach pacjentów rozmyślnie błędnie poinformowano ich, że zostali zakażeni niebezpiecznym mikrobem, po czym poddano ich leczeniu. W rzeczywistości nie było żadnych mikrobów, a zaordynowana terapia była kuracją placebo. No i proszę zgadnąć, co się stało? Otóż, u niektórych osobników wystąpiły objawy takie jak przy infekcji, których nie dało się usunąć przy pomocy placebo.36 Rozum potraktował fałszywe zarazki jako zagrożenie i poinstruował ciało, aby zareagowało tak, jakby były one prawdziwe.
Mimo potencji placebo i jego znaczenia dla nowej wizji zdrowia, w której ciało i umysł intensywnie współdziałają, duża liczba naukowców nadal traktuje je jako nieistotny błąd systematyczny, kłopotliwe zero. Według badacza raka Gershoma Zajiceka: „W teorii farmakologiczno-kinetycznej nie ma niczego, co wyjaśnia efekt placebo. Aby utrzymać tę teorię w spójności, efekt placebo traktuje się jako przypadkowy błąd lub szum tła, który można zignorować”.37
Jednym z najbardziej wnikliwych badaczy placebo był Stewart Wolf, „ojciec psychosomatycznej medycyny”, który opisał je już w roku 1949. Wolf nie tylko obronił placebo, dowodząc, że nie jest ono fikcją, lecz bardzo „realnym” zjawiskiem, ale, co więcej, opisał także jego farmakologiczno-mimetyczne zachowanie. Był prawdopodobnie pierwszym badaczem, który związał placebo nie tylko z psychologią i predyspozycjami, ale również z percepcją. Ponad pół wieku temu stwierdził, że „mechanizmy ciała są zdolne do reagowania nie tylko na bezpośrednie fizyczne i chemiczne pobudzenie, ale również na bodźce symboliczne, słowa i wydarzenia, które w jakiś sposób zyskały szczególne znaczenie dla danej jednostki”.38
W tym kontekście pigułka jest nie tylko porcją aktywnej substancji, ale też terapeutycznym symbolem, dzięki czemu organizm reaguje nie tylko na jej chemiczną zawartość, ale również na jej symboliczne znaczenie. Podobnie jest z zarazkami, które niezależnie od swoich cech fizycznych posiadają także własności symboliczne, które mogą wywoływać reakcje organizmu nawet pod ich nieobecność.
Badać należy również występowanie i zakres efektu nocebo w odniesieniu do oporności na leki. Być może oporność na leki jest wieloczynnikowym zjawiskiem obejmującym nie tylko ewolucyjną zdolność adaptacyjną mikrobów, ale i mechanizmy ludzkiej psychiki. Zjawiska placebo i nocebo mogą okazać się fundamentalne nie tylko na poziomie indywidualnym, ale też społecznym. Mogą dostarczyć podwalin pod nowy model zdrowia, pod nową medycynę, którą już w latach 1950. Wolf wyobrażał sobie następująco: „...w przyszłości leki będą oceniane nie tylko pod kątem ich farmakologicznego działania, ale też innych sił biorących udział w grze, jak również okoliczności towarzyszących ich aplikowaniu”.39
Pięć wieków temu szwajcarski alchemik i lekarz Paracelsus (1493–1541) napisał: „Należy zdawać sobie sprawę, że jest to potężne uzupełnienie leków”. Wygląda na to, że nasza naukowa arogancja sprawiła, że staliśmy się ślepi na nauki płynące z przeszłości.
O autorze:
Peter Arguriou urodził się w Grecji w roku 1973. Studiował medycynę na Akademii Medycznej Uniwersytetu Ateńskiego, ale rozczarowany królującą we współczesnej medycynie jej mechanistyczną koncepcją porzucił studia. Później na Uniwersytecie Egejskim studiował przez jakiś czas klasyczną homeopatię pod kierunkiem laureata Nagrody Nobla George’a Vithoulkasa. Od pewnego czasu pisuje artykuły do greckiej prasy i jest autorem ośmiu książek beletrystycznych oraz wierszy. Jest członkiem helleńskiego oddziału MENSA. Obecnie pracuje nad książką na temat nowych epidemii, złej nauki, perspektyw wynikających z wiedzy o genach, przeinaczania przez media wiadomości o odkryciach nauki, aranżowanej propagandy i skorumpowania naukowego establishmentu przez wielki biznes i polityczne agendy. Skontaktować się z nim można, pisząc na adres poczty elektronicznej petrosarguriou@hotmail.com.
Przełożył Jerzy Florczykowski
Przypisy:
1. P. Rosenweig, S. Brohier, A. Zipfel, „The placebo effect in healthy volunteers: influence of the experimental conditions on the adverse events profile during phase I studies”, Clin. Pharmacol. Ther., 1993, 54:578–83.
2. A. Schweiger, A. Parducci, J. Pav, „Nocebo: the psychologic induction of pain”, Biol. Sci., 1981, 16:140–3.
3. S.A. Everson, G.A. Kaplan, D.E. Goldberg, R. Salonen, T. Jukka, „Hopelessness and 4-year progression of carotid atherosclerosis: the Kuopio ischemic heart disease risk factor study”, Arterioscler. Thromb. Biol., 1997, 17:1490–5.
4. A.H. Glassman, A. Shapiro, „Depression and the course of coronary artery disease”, Am. J. Psychiatry, 1998, 155:4–11; T.W. Smith, J.M. Ruiz, „Psychosocial influences on the development and course of coronary heart disease: current status and implications for research and practice”, J. Consult. Clin. Psychol., czerwiec 2002, 73(3):459–62.
5. R.A. Pollit, M. Daniel, J.S. Kaufman, J.W. Lynch, G.T. Salonen, G.A. Kaplan, „Mediation and modification of the association between hopelessness, hostility and progression of carotid atherosclerosis”, J. Behav. Med., luty 2005, 28(1):53–64.
6. S.J. Schliefer, S.E. Keller, M. Camerino, J.C. Thornton, M. Stein, „Suppression of lymphocyte stimulation following bereavement”, J. Am. Med. Assoc. (JAMA), 1983, 250:374–7.
7. „Past and present of «what will please the lord»: an updated history of the concept of placebo”, Minerva Med., kwiecień 2005, 96(2):121–4.
8. T.C. Graves, „Commentary on a Case of Hystero-Epilepsy with Delayed Puberty: Treated with Testicular Extract”, The Lancet, 4 grudnia 1920, 196(5075).
9. W. Evans, C. Hoyle, „The Comparative Value of Drugs Used in the Continuous Treatment of Angina Pectoris”, Quarterly Journal of Medicine, lipiec 1933, 2(7).
10. H. Gold, N.T. Kwit, H. Otto, „The xanthines (Theobromine and Aminophylline) in the treatment of cardiac pain”, JAMA, 26 czerwca 1937, 108(26):2173–79.
11. E.M. Jellinek, „Clinical Tests on Comparative Effectiveness of Analgesic Drugs”, Biometrics Bulletin, październik 1946, 2(5):87–91.
12. H.K. Beecher, „The powerful placebo”, JAMA, 24 grudnia 1955, 159(17):1602–6.
13. I. Kirsch, G. Sapirstein, „Listening to Prozac but hearing placebo: A meta-analysis of antidepressant medication”, Prevention & Treatment, czerwiec 1998, 1(1).
14. A. Hrobjartsson, P.C. Gøtzsche, „Is the Placebo Powerless? An Analysis of Clinical Trials Comparing Placebo with No Treatment”, New England J. Med. (NEJM), 24 maja 2001, 344(21):1594–602.
15. A. Hrobjartsson, P.C. Gøtzsche, „Is the placebo powerless? Update of a systematic review with 52 new randomized trials comparing placebo with no treatment”, J. Intern. Med., sierpień 2004, 256(2):91–100.
16. B. Blackwell, S.S. Bloomfield, C. Buncher, „Demonstration to medical students of placebo responses and non-drug factors”, The Lancet, 1972, 13:1–11; L.W. Buckalew, K.E. Coffield, „An investigation of drug expectancy as a function of capsule colour and size and preparation form”, J. Clin. Psychopharmacol., 1982, 2:245–8.
17. B. Klopfer, „Psychological variables in human cancer”, Journal of Projective Techniques and Personality Assessment, 1957, 21:331–34.
18. „Placebo Effect Can Last For Years”, The New York Times, 16 kwietnia 1997.
19. F. Benedetti, M. Amanzio, S. Baldi, C. Casadio, A. Cavallo, M. Mancuso, E. Ruffini, A. Oliaro, G. Maggi, „The specific effects of prior opioid exposure on placebo analgesia and placebo respiratory depression”, Pain, kwiecień 1998, 75(2–3):313–9.
20. „Placebo effect shocks allergy drugs maker”, BBC News, 5 lipca 1999.
21. Margaret Talbot, „The Placebo Prescription”, The New York Times, 9 stycznia 2000.
22. Anne Harrington (red.), The Placebo Effect: An Interdisciplinary Exploration, Harvard University Press, Cambridge, 1997.
23. R.A. Hahn, „The Nocebo Phenomenon: The Concept, Evidence, and Implications for Public Health”, Preventive Medicine, wrzesień-październik 1997, 26(5):607–11; H. Spiegel, „Nocebo: The Power of Suggestibility”, Preventive Medicine, wrzesień-październik 1997, 26(5):616–21; A.J. Barsky i inni, „Nonspecific Medication Side Effects and the Nocebo Phenomenon”, JAMA, luty 2002, 287(5):622–27.
24. D. Fieschi, „Criteri anatomo-fisiologici per intervento chirurgico lieve in malati di infarto e cuore di angina”, Arch. Ital. Chir., 1942, 63: 305–10.
25. L.A. Cobb, G.I. Thomas, D.H. Dillard, K.A. Merendino, R.A. Bruce, „An evaluation of internal-mammary-artery ligation by a double-blind technic”, NEJM, 28 maja 1959, 260(22):1115–18.
26. J.B. Moseley, K. O’Malley, N.J. Petersen, T.J. Menke, B.A. Brody, D.H. Kuykendall, J.C. Hollingsworth, C.M. Ashton, N.P. Wray, „A controlled trial of arthroscopic surgery for osteoarthritis of the knee”, NEJM, 11 lipca 2002, 347(2):81–8.
27. J.B. Moseley jr, N.P. Wray, D. Kuykendall, K. Willis, G. Landon, „Arthroscopic treatment of osteoarthritis of the knee: a prospective, randomized, placebo-controlled trial. Results of a pilot study”, Am. J. Sports Med., styczeń-luty 1996, 24(1):28–34.
28. C. McRae, E. Cherin, T.G Yamazaki, G. Diem, A.H. Vo, D. Russell, J.H. Ellgring, S. Fahn, P. Greene, S. Dillon, H. Winfield, K.B. Bjugstad, C.R. Freed, „Effects of perceived treatment on quality of life and medical outcomes in a double-blind placebo surgery trial”, Arch. Gen. Psychiatry, kwiecień 2004, 61(4):412–20; Errata w Arch. Gen. Psychiatry, czerwiec 2004, 61(6):627.
29. F. Benedetti, „The opposite effects of the opiate antagonist naloxone and the cholecystokinin antagonist proglumide on placebo analgesia”, Pain, marzec 1996, 64(3):535–43.
30. T.D. Wager, J.K. Rilling, E.E. Smith, A. Sokolik, K.L Casey, R.J. Davidson, S.M. Kosslyn, R.M. Rose, J.D. Cohen, „Placebo-induced changes in fMRI in the anticipation and experience of pain”, Science, 20 lutego 2004, 303(5661):1162–7; M.D. Lieberman, J.M. Jarcho, S. Berman, B.D. Naliboff, B.Y. Suyenobu, M. Mandelkern, E.A. Mayer, „The neural correlates of placebo effects: a disruption account”, NeuroImage, maj 2004, 22(1):447–55.
31. A. Pollo, S. Vighetti, I. Rainero, F. Benedetti, „Placebo analgesia and the heart”, Pain, marzec 2003, 102(1–2):125–33; F. Benedetti, M. Amanzio, S. Baldi, C. Casadio, A. Cavallo, M. Mancuso, E. Ruffini, A. Oliaro, G. Maggi, „The specific effects of prior opioid exposure on placebo analgesia and placebo respiratory depression”, Pain, kwiecień 1998, 75(2–3):313–19.
32. Kara Gavin, „Thinking the pain away? U-M brain-scan study shows the body’s own painkillers may cause the «placebo effect»”, University of Michigan, 23 sierpnia 2005.
33. H.S. Mayberg, J.A. Silva, S.K. Brannan, J.L. Tekell, R.K. Mahurin, S. McGinnis, P.A. Jerabek, „The functional neuroanatomy of the placebo effect”, Am. J. Psychiatry, maj 2002, 159(5):728–37.
34. R. de la Fuente-Fernandez, A.G. Phillips, M. Zamburlini, V. Sossi, D.B. Calne, T.J. Ruth, A.J. Stoessl, „Dopamine release in human ventral striatum and expectation of reward”, Behav. Brain Res., 15 listopada 2002, 136(2):359–63.
35. F. Benedetti, L. Colloca, E. Torre, M. Lanotte, A. Melcarne, M. Pesare, B. Bergamasco, L. Lopiano, „Placebo-responsive Parkinson patients show decreased activity in single neurons of subthalamic nucleus”, Nat. Neurosci., czerwiec 2004, 7(6):587–8; pub. elektr., 16 maja 2004.
36. N. Lynoe, „Placebo is not always effective against nocebo bacilli. The body-mind interplay still wrapped in mystery”, Läkartidningen, 19–25 września 2005, 102(38):2627–8.
37. G. Zajicek, „The placebo effect is the healing force of nature”, The Cancer Journal, marzec-kwiecień 1995, 8(2).
38. S. Wolf, „Effects of Suggestion and Conditioning on the Action of Chemical Agents in Human Subjects: The Pharmacology of Placebos”, Journal of Clinical Investigation, styczeń 1950, 29(1):100–09.
39. Tamże.
