Pamięć wody
Artykuł po raz pierwszy w języku polskim ukazał się w dwumiesięczniku Nexus w numerze 144 (4/2022)
Tytuł oryginalny: „The Memory of Water”, Nexus (wydanie angielskie), vol. 29, nr 3
Dr Philip Jamieson, Marianne Schmidt
Copyright © 2022
Woda ma fundamentalne znaczenie dla naszego istnienia. Jesteśmy organizmami składającymi się głównie z wody, od której ostatecznie zależy nasze życie na tej planecie pokrytej w większości właśnie wodą. Nie ma zatem nic dziwnego w tym, że woda zajmuje kluczowe miejsce w mitach, wierzeniach religijnych, podaniach ludowych i pozostałych tradycjach.
Woda zajmuje centralne miejsce w wielu starożytnych mitach, począwszy od mitu stworzenia, a skończywszy na jej roli w uzdrawianiu i oczyszczaniu. Jednak jednym z mniej zbadanych wątków tych mitologii i tradycji jest jej rola jako źródła wiedzy i mądrości.
Woda w studniach
Weźmy na przykład nordyckiego boga Odyna, który w poszukiwaniu wiedzy oddaje swoje jedno oko wodom Studni Mimira. W zamian otrzymuje możliwość napicia się jej wody, z której otrzymuje wiedzę, której poszukiwał.
Woda nie jest dla Odyna jedynie źródłem informacji o faktach, ale raczej głębszego zrozumienia. Poświęcając oko, ograniczone w swoim postrzeganiu, zyskuje znacznie głębszą percepcję – mądrość i oświecenie.
Opowieść o Mimirze tylko potwierdza to rozumienie. Pijąc codziennie wodę ze studni, której strzeże, jest szanowany za swoją wiedzę i mądrość. Co znamienne, jego imię nie tylko oznacza Pamiętającego (Mądrego), ale uważa się, że ma ono historyczny związek językowy z naszym terminem „memory” (pamięć).1
Woda w fontannach i źródłach
Studnia Mimira przywodzi na myśl popularne powiedzenie, że ktoś, kto wszystko wie, jest „źródłem wszelkiej wiedzy”, co prawdopodobnie pochodzi z Księgi Przysłów (18,4), w której jest mowa o „źródle” wiedzy. W podobnym tonie wypowiedziała się Terri Windling, mówiąc o powszechności występującego w opowieściach motywu „bohaterów… wysyłanych na długie wyprawy do Studni na Końcu Świata lub do źródeł w mrocznym sercu lasu z poleceniem dostarczenia Wody Życia”, której kilka kropel obdarza mądrością i innymi darami.2
Woda morska
Znane są też tradycje łączące wiedzę i mądrość z wodą morską.
W starożytnej mitologii greckiej bóg Proteusz to „starzec morski”, który otrzymał od Posejdona dar prorokowania i posiada wiedzę o wszystkim. Odniesienie do morza jest także widoczne w tradycji Maorysów z Nowej Zelandii, w której bóg Tāne udaje się do niebios, aby zdobyć wiedzę, dzięki której pokieruje ludzkim życiem na Ziemi. Otrzymuje trzy kosze wiedzy wraz z dwoma świętymi kamieniami. Te kamienie, których nazwy nawiązują do wody morskiej – Hukatai (piana morska) i Rehutai (aerozol morski) – ułatwiają przyswojenie tej wiedzy i zapewniają osiągnięcie mądrości.
W tradycji islamskiej al-Khadir posiadał boską mądrość związaną w szczególności z podróżnikami morskimi, którym wyjawiał boskie sekrety.3
Rzeki
Istnieją również podobne narracje, w których z wiedzą łączone są rzeki. W mitologii celtyckiej Danu, bogini rzek i innych dużych zbiorników wodnych, od której pochodzi nazwa rzeki Dunaj (Danube), jako najwyższa matriarchini karmiła piersią bogów, dając im mądrość i wiedzę. Wśród Celtów istnieje także irlandzki mit o Łososiu Mądrości, który po przepłynięciu lokalnej rzeki i znalezieniu schronienia w spokojnym rozlewisku pożera całą wiedzę o świecie zgromadzoną w orzechach spadających z pobliskich drzew.
Neith, bogini z czasów starożytnego Egiptu, jest również związana z rzekami i mądrością. W mitach sumeryjskich Enki jest bogiem mądrości i (słodkiej) wody. W niektórych mitach ma córkę Innanę (późniejsza akadyjska Isztar), która prawdopodobnie jest spokrewniona z późniejszymi bogami wody i mądrości – starożytną perską boginią Anahitą i armeńską boginią Annahitą. Z kolei w indoirańskiej tradycji utożsamiającej wodę z mądrością Ahurānī, zoroastryjska bogini wody, oświeca myśli, mowę i czyny.
Te związki pomiędzy wodą i wiedzą widać także u hinduistycznej bogini i rzecznego bóstwa, Saraswati. Powiązana z perską Anahitą jest ona boginią wiedzy, mądrości i rzeki Saraswati, w odniesieniu do której wodę opisywano nie tylko jako jej „esencję”, ale także jako „symbol natchnionej myśli”.
Na Bali w Indonezji jest ona powiązana z tradycyjnym rytuałem Banyu Pinaruh. Rytuał ten, który celebruje święte wody wiedzy, wywodzi swoją nazwę z „banyu” oznaczającego świętą wodę i „pinaruh” oznaczającego wiedzę. W rzeczy samej teksty wedyjskie w sposób bardziej ogólny określają wodę jako środek do osiągnięcia duchowego oświecenia, co przywodzi na myśl rytuały chrztu i podobne tradycje w innych kulturach.
W japońskiej buddyjskiej mitologii bogini Benzaiten, która wywodzi się od Saraswati, odnajdujemy boginię wszystkiego, co płynie, co obejmuje zarówno wodę, jak i wiedzę.
To tylko kilka przykładów zaczerpniętych z obszernego zbioru mitów i innych tradycji, które sugerują, że woda jest źródłem wiedzy i to nie tylko w zakresie faktów, ale także mądrości, zrozumienia i oświecenia.4
